Istorija nakita: Perle koje su se nadmetale sa biserima

Perle su izumljene da zamene dragulj bisera, i u istoriji nakita predstavljaju fenomen i zavređuju pažnju. Kroz svet perli, za B92. net, vode nas Jelena Tucaković, etnolog i antropolog, i konzervator (preventivna zaštita) i Danijela Novaković, etnolog i antropolog.

Do velikih kulturnih promena dolazi kada “aktivni pojedinac” stvara nove modele u kulturi koji bivaju široko društveno prihvaćeni. Takav primer je modna revolucija koju je izazvala žena po imenu Koko Šanel. Nakit od “lažnih bisera” je, svojom dizajnerskom inventivnošću i filozofijom, izjednačila sa “fine jewerly” i ispisala mu potpuno nova modno-kulturna značenja. Jednostavne odevne komade naglašavala je kombinacijom dugih nizova prirodnih i veštaćkih bisera čime je revolucionarno promenila odnos prema bižuteriji (costume jewelry).

Smatrala je da ukrašavanje isključivo draguljima izaziva neprijatan efekat razmetanja bogatstvom. Kombinovanje bižuterije, koja koristi dragocene materijale kao jeftiniju alternativu finom nakitu pretvorila ju je u veoma željeni nakit. Smatrala je provokativnim nošenje lažnog nakita i stvorila je modni šik u kome je nakit od lažnih bisera igrao važnu ulogu. Popularnost nakita od veštačkih bisera dostigla je vrhunac šezdesetih godina XX veka. Jedna od ikona javnog života bila je i Džeki Kenedi sa svojom omiljenom ogrlicom sa tri niza veštačkih bisera, koja je kasnije kao antikvitet postigla vrednost nekoliko hiljada američkih dolara.

Da se dame sa naših prostora nisu razlikovale od ostalog dela modnog sveta svedoče mnoge fotografije, žurnali, periodika iz pomenutih perioda. Kod nas je sačuvana značajna količina raznovrsnih komada Faux pearls nakita. Nije retko da se u porodicama čuvaju fine ogrlice, narukvice ili minđuše sa veoma ukrasnim kopčama.

Foto: Privatna arhiva

Zašto je nakit koji je imitirao i koji je nazvan lažnim biserom izazvao toliku pažnju ne samo u XX nego i u vekovima pre njega. Razlog za to je postizanje visokog novoa koloritne sličnosti sa prirodnim prelivima bisera ali I sjaja “listera” koji je osoben upravo ovim veštački stvorenim perlama. Istorija izrade ove vrste nakita seže i dublje od XVI veka kada je otkrivena tehnologija dobijanja supstance premaza staklenih perlica iz Murana.

Kuglice od venecijanskog stakla punjene su voskom i spolja prelivane pigmentom, koji se dobijao od krljušti ribe. Takav premaz davao “lister” završni film, kakav je u odsjajima pravog bisera. Nešto kasnije se razvija model “Rimskog bisera” sa perlom od alabastera.

Istovremeno oko 1900. godine, sa sopstvenom recepturom M. Jacquin-a iz druge polovine XVII veka dominira i “Francuski tip” imitacije bisera. Francuske perle nastaju metodom potapanja staklenih kuglica u rastvor od mlevene riblje ljuske koji se vezuje za unutrašnje zidove perli čime se postiže izgled bisera. Takve, sedefaste, kuglice zalivaju se voskom da bi dobile težinu sličnu prirodnom biseru.

Francuska receptura koja nosi poetski naziv Essence d’orient prenesena je na američki kontinent. Cap Cod perle, po istoimenom gradu, dobijane su višeslojnim završnim premazom od smese krljušti severno-američke haringe (alewives). Japan, Nemačka, Čehoslovačka se pojavljuju na tržištu imitativnih bisera, dok najviši kvalitet tridesetih godina postižu Majorica Faux pearls, koji koriste opalinsko staklo sa francuskom recepturom.

Istraživanje sastava i otkrivanja tehnologije starih perli, čija je unutrašnjost obložena ribljim usitnjenim krljuštima, izvršilo je odeljenje za konzervaciju i istraživanje tekstila instituta i muzeja LACMA iz Los Anđelesa.

Foto:Privatna arhiva

Preporuke za čuvanje faux pearls nakita:

Ono što perlicama (faux pearls) daje luksuzni igled bisera je višeslojni premaz. Iako je po završetku izrade taj premaz stabilan, vremenom dolazi do procesa razgradnje i raspadanja. Čišćenje perli je veoma rizičan poduhvat i bolje je prepustiti ga profesionalcima.

Međutim postoji nekoliko tretmana koji se mogu primenjivati u kućnim uslovima bez rizika od oštećenja:

- Rastvor jednakih zapremina destilovane vode i alkohola 75% se nanese na pamučnu vatu, tako da ne bude suviše mokra. Zatim se blagim potezima, pažljivo, prelazi preko zaprljanih površina. Tokom rada, perle bi trebalo položiti na belu pamučnu tkaninu, na ravnu podlogu. Za sitnije komade može se koristiti mekana četkica. Važno je da postupak čišćenja ne traje dugo i da se prele prirodno osuše na sobnoj temperaturi.

- Nije poželjno prati perle vodom, koristiti jake deterdžente, abrazivna sredstva kao ni tretirati ih oštrim alatom ili grubim tkaninama.

- Najbolji način za čuvanje perli je odlaganje umotanog nakita, svakog komada zasebno u belo, pamučno platno. Ovako se perle štite: od svetlosnog zračenja, koje oštećuje strukturu i boju premaza; od naglih promena tmperature, koja može izazvati slabljenje veze premaza sa podlogom; od međusobnog sudaranja preli, zbog kojeg se premaz kruni.